Акылсыз би болмас,
Саулесіз уй болмас.
Журекте оты жок,
Адамда ми болмас. Абай
– Калай акылды болуга болады?
– Акылды болудын екі тасілі бар. Бірінші тасілі – оз омір тажірибенізден уйрену. Екінші тасіл – баска адамдардын тасілінен уйрену.
Томенде кімді болмасын акылдылыкка апаратын – озіміздін омір тажірибемізден туйіндеген кейбір манызды маселелерге токталайык:
1. Озініз колыныздан келетін нарсені гана істеніз. Кейбіреулер шамасы келмейтін іске тыраштанып жуйкесін жукартады. Бір адамнын жан-жакты болуы мумкін емес. Озінізді барін білгіш, барін істегіш, жан-жакты адам ретінде кумпитіп корсетуге ауестенбесеніз, омірініз бакытты, денініз сау, гумырыныз узак болады.
2. Озініздін мазасыздыгынызды ішке букпей, жасырмай айтыныз. Іштен тынбаныз. Егер де біреуге конілініз толмаса, жаймен барып сабырлы турде маселенін басын шешіп алыныз. Адепкіде бул жай гана тусінбеушіліктін салдары гана болады. Осындай айкын да ашык карым-катынасты балаларынызбен, жолдастарынызбен, аріптесінізбен, туган-туыстарынызбен устаныз. Оздерінін наразылыктарын білдірмей, іштей быксып жаткан пенделер оте коп. Осынын салдарынан бір-бірлерін каншама адамдар кормей кетеді. Олар оздерін тас корганмен коршап алып, жуйкелерінін кушін жогалтады. Осындай жагдайда біреуге сеніп іштегі шерді таркатуыныз кажет. Осыдан кейін жагдайды баска кырынан коріп, дурыс шешім кабылдайсыз.
3. Озініздін коніл-куйінізді бакылап отырыныз. Коніл-куй жогалтуга болмайтын оте кымбат калып. Бакылауда болган коніл-куй максатынызга апаратын кушке айналады. Егер коніл-куйініз сабынша бузылса озінізге де, айналанызга да кесепатын тигізбей коймайды. Сіз ашуланган уакытта, багалы акылдан да, ар-уяттан да, адамгершіліктен де, куат пен кулшыныс кушінен де айырыласыз.
4. Ашуланганынды сезсеніз, дереу санай бастаныз. Окініште калмас ушін ештеме айтпаныз. Бірден денелік бір жумыс тауып алып істеніз. Ашуды басудын ен дурыс адісі – таза ауада жалгыз озін каркынды турде карыштап серуендеп кайту. Жынына тиген адамнын жанынан кетіп калыныз. Егер де шапілдеп урысса не айтыса ала жонелсен тектен-текке жуйкенді тоздырып, кушінді жогалтасын. Бау-бакшаныздын арасына кіріп жумыс істеніз, малтыныз, уй шаруасын істеніз тек кана карап отырмасаныз – ашуыныз сабасына тусіп, конілініз маркайып, жуйкеніз калпына келеді. Ыза болганда жудырык жумсаманыз. Бакылаудагы жуйке куатынын зияны озінізге гана емес озгеге де тиеді. Озініздін коніл-куйінізді унемі бакылауда устаныз!
Мындаган олімдер, шексіз коре алмаушылык пен окініштер жай гана ангіменін арты дау-дамайга уласканда туады. Пікір таласу мен айтыс адамнын акылын уштап улан-асыр пайда акеледі. Біракта, достык карым-катынаспен кызбаланбай айтысатын адамдар некен-саяк. Осындай адамдармен дауласудан аулак болганыныз жон. Себебі олар дауласканда оздерінін бойларына куат алады. Даудын ен жаман турі – тамак ішіп отырганда айтысу. Тамак жегендегі айтыс асказанга жара тусуге алып келеді. Дауласу шектен шыгып бара жатса колма-кол токтата кою керек. Жай гана айтыныз: «Балкім сіздікі дурыс шыгар, мен казір сізбен дауласпаймын».
Дауласпаныз, баскаларды да туртпектеменіз. Даукестерден аулак журініз. Егер де даукестін біреуін мойнынызга міндіріп басындырып алсаныз, ол сізді азаптай береді. Егер де онын созін кулакка кыстырмай, жауапсыз кетіп калсаныз ол озінен озі кояды. «Ундемеген уйдей паледен кутылады». Аркім сіздін пікірінізбен, козкарасынызбен келісе бермейді. Біз озімізге жакпайтын адамдардан онаша журеміз. Егер де отырыста бірге бола калсаныз олармен аз гана сойлесуге тырысыныз.