Стукнуць маразы раней снегападаў.
Закуюць зямлю ў каменную груду.
І боты на ёй разаб'еш і лыжы сатрэш
- чарнатроп, чарнатроп…
Восень заседзелася. Загасцявалася. Не пускае зіму. За ваколіцай, ужо які тыдзень чарнатроп стамляе зямлю, прыроду, звярэй і людзей.
Зямлі ад гэтай позняй госці клопату больш усіх. Адпачыць бы ёй. Стаіцца пад асцярожнай няволяй ранніх замаразак. Супакоіцца. Угрэцца пад пухам першых снегападаў. Замерці да вясны.
Але, восень... Не дае жыцця. Забылася пра сваю долю. Журыся. Смуткі па які растае на вачах году. Забылася тушыць нуду доўгімі, несуцішнымі дажджамі. Сушыць зямлю. Пусціла на вецер жывую вільгаць будучых ураджаяў.
Сыдзе зямля ў зіму сухой, згоніць вясна струмені адталай вады і першыя ўсходы будучай збажыны будуць стамляцца ад смагі пад ласкамі гарачага вясновага сонейка.
І голай зямлі ў зіму сыходзіць небяспечна. Наляцяць лютыя маразы. У лёдавы чэрап абгарнуць урадлівы полаг, замораць жывыя карані зімавой збажыны. Закамянеюць на сенажацях і палях схороны казявак і прусачкоў - нябачных працавікоў урадлівасці. Ураджайная ніва стане погибельным пластом. На такім полі па вясне сем патоў з оротая прочкі, а добрага каравая не відаць.
А восень гасцюе і гасцюе. Ды не адна. Бездаглядныя вятры, браты зімовых шугавей, бессаромна, сваволяць і шастаюць упушчанымі адзеннямі голых асін і бяроз. Не паспелі прыгажуні перапрануцца да ўварвання не кліканых госцяў у белыя шоўкі першых снегападаў. Няма чым прычыніць ім галізну сваю. Сарамліва адварочваюць яны стройныя галіны свае ад пажадлівых выглядов якія гарэзуюць у рызыцы выпрабавання прайдзісветаў.
Воды ў азёрах і рэках пацямнелі. Чакаюць лёдавага застила. Нудзяцца па першым шкляным храбусценні новага лёду. Маладыя карасі весяла пераглядаюцца па-над вадой высоўваючы галовы са свінцовага люстэрка азёр.
Якія нагулялі тлушч бабры, прыцішэлі ў глухіх вадзяных хатках, стаіліся да вясны. Іх чарнатроп не турбуе, вадой ходзяць.
У берагоў рачных заток, пад кудламі збляклага асоту, мокнуць памяранцавыя сарафаны ніцай вярбы.
Прагныя. Ненаедныя кабаны, рохкаючы і павіскваючы ад прыкрасці раздзіраюць і рвуць абмалочаную сцірту саломы. Хвалебна паласаваліся яны сягоння на хлебных палях. Нагулялі ў захрыбетнікі сала. Выдратавалі шматлікія гектары пасеваў. А зараз раз'юшваюцца... дзіва што трэба. Суцяшаюцца: нічога... наступны год будзе... Ужо яны вось ураджайнага поля не абмінуць.
Паваротлівыя зайчаткі да пары стукнуліся ў ліньку. Зараз кідаюцца, белымі хвосцікамі, нібы ліхтарыкамі, высвятляючы ўзлескі. Пад жаданымі поглядамі бязлітасных лісіц і ваўкоў спрабуюць схаваць у кусціку безнадзейна якія бялеюць попкі. Заполошные сарокі скачуць па елках. Верашчаць на ўсю акругу: куды раней глядзелі...
Разбегліся па дуплах ахайныя вавёрачкі. Страціўшы зімы след, блукаюць за мяжой ласі. Мядзведзі заляглі ў бярлогі. Спяць. Іх чарнатропам ці яшчэ якой пошасцю не праняць - у іх каляндар свой, мядзведжы.
У небе светла і пуста. Сцежкаю жураўлёў сышло ў паўдзённыя краі бабіна лета. У лясах таксама светла. І ціха. Ветрацца з узлескаў пахі грыбоў. На палянах растаюць цені водараў лясной ягады.
Няўрымслівы дзяцел на сухастоі засяроджана выбівае барабанны дроб заключных акордаў восеньскай рапсодыі.
На вяршыні векавой елкі застыў стары крумкач. Нібы прырос. Не адна такая елка згніла пад ім за стагоддзі яго жыцця. Адхілена назірае ён мітусню і валтузню людзей і звяроў.
Чарнатроп яго не турбуе. Ці такое хаджала. Перажывуць. І раней перажывалі.
Нікому не скажа прарочая птушка, што норавы цяперашніх людзей больш на звычкі даўніх звяроў быць падобным сталі, а ціхае жыццё цяперашніх звяроў - больш са звычаямі старадаўніх людзей падобная.
Селяніну пастарэлая прырода па па-дзядоўску спагадае, не пускае на двор зіму з яе новымі клопатамі і працамі. Нібы дазваляе адысці ад чаду прыбіральнага прыпару, перавесці дух. Разагнуць спіну. Пакланіцца святому святу Полага. Перадыхнуць.
Ды толькі спазнілася з клопатам бабулька. Амаль няма каму спагадаць. Кропля за кропляй, самотна ды зграйкамі, выцяклі з сяла сяляне. І гэтым разам не сваім капрызам выцяклі. Жорсткай нялюбасцю навукоўцаў - аграрнікаў. Пакідаючы радавыя гнёзды ў пошуках кавалка "даступнага" хлеба. Багаслаўляючы радзіму продкаў.
Сышлі па чарнатропе…
Па берагах Тверцы, Сожа, Дзёсны і Волгі.
Па Рускай раўніне, Палессю і Валыні.
Ды ці толькі...
Аўтар Аляксандр Васільевіч Стародубцев
Пераклад Андрэя Бухарова