Магія бабуліных люстэркаў
Прысвячаецца Андрею Столярику http://www.proza.ru/avtor/stolyarikandre
http://www.stihi.ru/avtor/stolyarikandre
Аповяд напісаны па ідэі Андрея Столярика «товарищ Х Видел Будущее -3»
http://www.proza.ru/2014/02/25/2217
http://www.stihi.ru/2014/02/25/11958
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
…Андрэй сядзеў у гасцінай за старадаўнім круглым столікам, які дастаўся яму ў спадчыну ад бабулі. Ды і наогул, уся мэбля тут - была былая бабуліна, і кватэра - былая бабуліна.
Справа ад стала на сцяне вісела люстэрка, велічэзнае старадаўняе люстэрка ў пацямянелай бронзавай раме, размалёванай кветкамі-пялёсткамі і завітушкамі. Шкло з часам памутнела, і глядзецца ў яго не было сэнсу: глядзі - не глядзі, нічога не ўбачыш, акрамя смутных ценяў. І паверхня сцякла, акрамя таго, што была каламутнай, здавалася няроўнай і хвалістай, хоць, калі пакласці на яе далонь, навобмацак яна была як і шыба, гладкая і роўная. І ніякіх слядоў ад гэтых дакрананняў на люстэрку не заставалася. Ці, можа быць, яны проста не былі бачныя, паколькі люстэрка было каламутным само па сабе.
Але на адлегласці ў ім можна сёе-тое ўбачыць. Вось як цяпер, седзячы за сталом, Андрэй бакавым зрокам бачыў, як трапеча ў люстэрку на ветры лісце таполі, той таполі, якая бачылася з велічэзнага, на ўсю сцяну, вакна, змешчанага злева ад Андрэя.
І сонечнае святло, якое ляцела з вакна, адлюстроўваючыся ў люстэрку, падала на стол. Вельмі зручна, і ніякіх настольных лямпаў не трэба.
Праўда, люстэрка часам капрызіла. І ў яркі сонечны дзень яно было шэрым і цьмяным, як быццам за вакном ішоў дождж ці снег.
Ці, наадварот, калі за вакном было цёмна і пахмурна, і Андрэй зашморгваў запавесу і ўключаў верхняе святло, люстэрка пачынала так адлюстроўваць гэта верхняе святло, як быццам гэта было сонечнае святло, якое біла з вакна. І ў ім нават трызнілася дрыготкая на ветры таполя, так трансфармавалася ваганне запавесы.
…Такім чынам, Андрэй сядзеў у гасцінай за старадаўнім круглым столікам і перабіраў-сартаваў свае старыя чарнавікі, спрабуючы аб'яднаць іх у нешта адзінае цэлае.
І раптам ён убачыў у люстэрку, як зверху ўніз праляцеў хтосьці грузны ў яркім пярэстым халаце. Андрэй жыў на перадапошнім, чацвёртым паверсе. А над ім жыла маладая сям'я, Раман і Юлька. Абодва высокія і худыя, як жэрдкі. Ніякага грузнага чалавека там быць не магло.
Андрэй выйшаў на гаўбец. Унізе, на асфальтавай дарожцы ля дома ляжаў трохкаляровы гумовы мячык, чырвона-жоўта-сіні. Стаяла дзіцячае вядзерца побач з купкай жоўтага пяску, пірамідкай, і валяўся шуфлік. А на траўніку сядзелі на кукішках Жана з Дзінай, двухгадовыя сястрычкі блізняткі, унучкі Адамыча, у аднолькавых ружовых сукеначках і чырвоных панамках, і штосьці плялі з травінак. І сам Адамыч сядзеў тут жа на лаўцы і чытаў газету. І ўсё. Ніякага цела там не было. Ды і ўдару ад падзення цела таксама не было чуваць.
- Гэй, сусед! - пачуўся голас зверху, і Андрэй паглядзеў угару. Там стаяў Раман з незнаёмым яму чалавекам. - А я і не ведаў, што ты дома, - працягваў Раман, - я званіў да цябе, і мне ніхто не адчыніў. Заходзь да мяне, у нас свята, павесяліся разам з намі.
- Званок у мяне зламаўся, - адказаў Андрэй, - дзякуй, зайду.
- Уяўляеш, - распавядае Раман, упускаючы Андрэя, - сталі мы рабіць капітальны рамонт і выпадкова ў сцяне выявілі схованку. А там - золата, старадаўнія манеты… Адным словам, адзначаем цяпер гэту знаходку.
Наверсе ў маладых было шумна і весела. Частка народа яшчэ сядзела за сталом, але большасць сышла ў суседні пакой танчыць.
Стол быў накрыты як на вяселле, шчодра і багата. А на сцяне, там, дзе ў Андрэя знаходзілася люстэрка, вісела карціна, пісаная маслам. На ёй быў намаляваны пажылы мужчына, сівы, высакародны, у кітайскім халаце, размаляваным цмокамі і птушкамі.
- Хто гэта? - спытаў Андрэй, - паказваючы на партрэт.
- А, - павярнуўшыся да партрэта, адказаў Раман, - гэта дзед маёй маці. Паэт быў вядомы ў свой час. Скончыў самагубствам, выкінуўшыся з вакна, калі пазнаў, што яго збіраюцца арыштаваць. Гучная была гісторыя. Але яе хутка замялі, а імя яго пастараліся сцерці і забыцца. Маці потым, у час пацяплення, хадзіла ўсюды, спрабавала дамагчыся праўды, але нічога не дамаглася.
ЧАСТКА ДРУГАЯ
… Васісуаль Лаханкін сядзеў за сталом і з нудой глядзеў у люстэрка. Адрузлы твар яго тры дні не голены, зліплыя валасы ўскалмачаны і нагадваюць сарочына гняздо. Пад вачыма мяшкі… Наогул яго клічуць не Васісуаль Лаханкін. Так яго сталі зваць прыяцелі і суседзі пасля таго як нейкі Пятроў. Ці Ільф? Ну, адным словам, хтосьці з іх выпусціў гэту сваю кніжку. Зусім склероз замучыў, і імя ўласнае сплыло кудысьці ў невядомасць. А было яно прыгожае, гучнае, хоць на афішах друкуй, не зганьбішся. А гэта дурная мянушка выцесніла імя ўласнае з памяці. А далі мянушку яго за любоў да прыгожых цытат, рэчаў і кніг.
Вось і цяпер сядзіць ён перад люстэркам у раскошным кітайскім халаце, размаляваным цмокамі і птушкамі, прыціскаючы да грудзей кнігу ў залатой вокладцы: "Мужчына і жанчына".
Праўда, каўнер халата трохі паабтрапаўся і злёгку льсніўся. І рукавы, якія спаўзлі да локцяў, былі мятымі і таксама не першай свежасці. Ды і рукі, валасатыя і з выгляду вельмі ліпкія выклікалі ў Васісуаля агіду да самога сябе.
У дзверы нягучна, але настойліва пастукалі. Васісуаль здрыгануўся.
Ужо некалькі разоў пры сустрэчы чэкіст Міша, малады, франтаваты, прыгожы, ажно рыпучы на хаду новай бліскучай скурай, намякаў, што нядрэнна б здаць золата.
- Якое золата? - дзівіўся Васісуаль.
- Сам ведаеш, якое, - цвёрда казаў Міша, - мы яшчэ пачакаем трохі. Але доўга чакаць не будзем. Рэспубліцы трэба золата, а ты хаваеш. Потым дрэнна табе будзе…
Васісуаль хваляваўся, ніякага золата ў яго не было. Усё ў доме ведалі, што дзед Васісуаля быў купцом нейкай там гільдыі і мецэнатам. І хоць золата ў яго ніхто не бачыў, але шматлікія падазравалі, што яно ў яго ёсць.
Дзед памёр яшчэ да рэвалюцыі, і ніякага золата спадчыннікам не пакінуў. Ды і не мог бы пакінуць, нават калі б яно ў яго і было. Памёр ён нечакана, ад удару, падчас апантанай скачкі на тройках…
…У дзверы зноў пастукалі. Крыху гучней і больш настойліва.
Васісуаль не паварушыўся. Ён па-ранейшаму з нудой глядзеў у люстэрка, і думкі яго цяклі павольна і гультаявата:
- …А бабуля казала, што люстэрка гэта вельмі каштоўнае, і што не раз яно выбаўляла іх з бяды. - Беражы яго, унучак, не прадавай. Яно табе яшчэ як спатрэбіцца, - казала бабуля перад смерцю…
- …Ну, і як яно можа цяпер спатрэбіцца? - тужліва думаў Васісуаль. - Вось, цяпер уварвуцца, арыштуюць. Біць будуць. Балюча. Баюся болі.
А ў дзверы ўжо малацілі ва ўсю, нагамі і чым прыйдзецца. І скалыналіся дзверы ад удараў. І гучныя непераборлівыя крыкі даносіліся з-за дзвярэй.
І роспач ахапіла Васісуаля, і захацелася яму стаць зусім маленечкім і не прыкметным, і схавацца куды-небудзь у шчыліну. І накіравалася яго душа туды, наперад, у люстэрка. І паплыла смуга ў яго ў галаве, і блага стала Васісуалю. І здаецца яму, што ўсплыў ён у паветра над сталом, вялікі, грузны, у чырвоным пярэстым і мятым халаце, і павольна паплыў у бок люстэрка. А насустрач яму, з люстэрка таксама павольна плыло яго адлюстраванне. І сустрэліся яны як раз на мяжы, і прайшлі скрозь адзін аднаго і размінуліся. І нічога не адчуў пры гэтым Васісуаль, толькі лёгкія дрыжыкі пранялі яго ад галавы да пятак.
І зваліўся Васісуаль па той бок люстэрка на адлюстраванне ўласнага дывана ў адлюстраванні ўласнай гасцінай, і знепрытомнеў.
…Людзі, якія ўварваліся ў кватэру, ўбачылі, што ў пакоі нікога няма. А з вялікай карціны, якая вісела на сцяне, раптам павольна выплыла празрыстая постаць, вельмі падобная на Івана Грознага, з бародкай клінком і ў доўгім чырвоным пярэстым балахоне. Гэта постаць павольна праплыла да вакна, прайшла скрозь шкло, не пашкодзіўшы яго, і знікла.
Людзі падбеглі да карціны. Гэта была відавочна "Іван Грозны, які забівае свайго сына". Толькі Іван Грозны знік, а на падлозе застаўся ляжаць без свядомасці яго сын.
І раптам сын паварушыўся, прыўстаў і паглядзеў на чэкістаў.
Спачатку ён, было, спалохаўся, потым хітрая ўсмешка прабегла па яго твары, і ён пагразіў чэкістам пальцам.
Чэкісты адступіліся.
А сын Івана Грознага ўстаў з падлогі, падняў кнігу, якая валялася побач з ім, атрос з яе пыл і пайшоў і ўсеўся за круглы столік, намаляваны на карціне.
Седзячы за столікам і падпёршы кулакамі падбародак, ён з вясёлай іроніяй сузіраў людзей, якія ўварваліся ў кватэру. А перад ім на століку ляжала тоўстая кніга ў дарагой вокладцы, на карэньчыку якой можна было прачытаць: "Мужчына і жанчына".
І тут да чэкістаў дайшло, што гэта ніякі не сын Івана Грознага, а падлеглы арышту Васісуаль Лаханкін.
Кінуліся яны да карціны. Але гэта была ўсяго толькі карціна. На якой, відаць што, вельмі дарагімі замежнымі фарбамі, і, напэўна, замежным мастаком, быў намаляваны Васісуаль Лаханкін.
А малюнак не арыштуеш.
…А ў двары ва ўсю лямантавала Ганначка. Так, менавіта тая Ганначка, якая так падгадзіла Берліёзу.
- Я ўласнымі вачамі бачыла, - крычала Ганначка, - як жыхар з пятага паверху выпаў са свайго вакна, і як раскрылася пад ім зямля, і панеслі яго чэрці ў апраметную.
…Хлусіла Ганначка. Нічога такога яна не бачыла. А бачыла яна, як вельмі павольна і плыўна выплыў Васісуаль са свайго вакна, увесь паветрана празрысты, павольна апусціўся на зямлю і знік, як растварыўся.
І доўга са здзіўленнем глядзела Ганначка на тое месца, дзе знік Васісуаль. І не магла паверыць, што такое можа быць.
А потым сама выдумала чарцей, і сама ж у іх і паверыла…
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
…Свядомасць вярталася вельмі павольна. Спачатку ён усвядоміў, што ляжыць чамусьці на падлозе, на дыване, а не ў ложку, а левую руку ён абсалютна не адчувае, зусім зацякла рука, прыціснутая пад бокам.
Васісуаль выцягнуў з-пад сябе руку і стаў трэсці ёй у паветры, каб аднавіць кровазварот.
З адноўленым кровазваротам вярнулася і памяць. Успомніў і чэкістаў, якія ламіліся ў кватэру, і сябе, ад страху страцілага свядомасць. І тады ён абярнуўся назад і ўбачыў, што чэкісты як раз у гэты момант уварваліся ў пакой і нясуцца на яго, усе пяцёра, са зласліва выскаленымі тварамі і з пісталетамі ў руках.
І страшна стала Васісуалю, і ўскочыў ён на ногі. І ў гэта імгненне бягучыя на яго чэкісты раптам застылі ў самых ненатуральных паставах, з выскаленымі ратамі і зласліва вытарашчанымі вачыма. Васісуаль павольна пайшоў у іх бок, жадаючы абмінуць гэту застылую скульптурную кампазіцыю і выслізнуць з кватэры і бегчы-бегчы-бегчы без аглядкі, абы далей адгэтуль.
Але натыкнуўся на нечаканую перашкоду. Паміж ім і чэкістамі была нейкая нябачная, але непераадольная перашкода. Гладкая і роўная, як шкло. І ў той жа час ні цёплая, ні халодная, ніякая. Пры гэтым Васісуаль заўважыў што ён наогул не адчувае ні цяпла ні халаду.
Зрабіўшы крок назад, ён выявіў, што перад ім сцяна, на сцяне вісіць велічэзнае бабуліна люстэрка, а чэкісты там - у люстэрку. Ці гэта ён сам у люстэрку? А чэкісты ў яго пакоі? Зірнуўшы яшчэ раз на выскаленыя застылыя пысы, Васісуаль вярнуўся на тое месца, дзе ляжаў, падняў кнігу з падлогі, і, стросшы з яе пыл, сеў за стол і, паклаўшы кнігу перад сабой, стаў глядзець на скульптурную кампазіцыю ў люстэрку і думаць, што ж рабіць далей. Жыць з такім малюнкам у пакоі ўвесь час не дастаўляла задавальнення. Падпёр шчокі рукамі і задумаўся, сузіраючы несімпатычную кампазіцыю.
І ў гэты момант кампазіцыя прыйшла ў рух: падскокнулі да люстэрка і запляскалі па нябачнай паверхні растапыранымі пяцярнямі. А твары іх пры гэтым сталі разгубленымі і нейкімі нават бездапаможнымі. І прычуліся галасы:
- Ды гэта ўсяго толькі карціна...
- І бачыце, як выдатна намалявана: як жывы гэты гнюс там сядзіць...
- А фарбы якія, у нас такіх і няма, за мяжой, відаць, даставаў, падлюга...
- І мастакі нашы цяперашнія так маляваць не ўмеюць... Замежнік, напэўна, маляваў...
- А самога дома няма. Збег. Папярэдзіў яго, відаць, хтосьці…
- Трэба ля дзвярэй паставіць варту: а, раптам, вернецца…
І чэкісты, павярнуліся і сышлі з кватэры.
Пасля таго, як чэкісты сышлі і зачынілі за сабой дзверы, Васісуаль ізноў праверыў, ці ёсць магчымасць вярнуцца зваротна па той бок ад люстранога шкла. Шкло было цвёрдае, і прапускаць не жадала.
Тады ён пайшоў да выходных дзвярэй у гэтым зазеркальном свеце, адчыніў і ўбачыў перад сабой не звычную лесвічную пляцоўку, а ўсё той жа свой пакой, з мігатлівым на сцяне люстэркам, як люстраное адлюстраванне сваёй кватэры праз уваходныя дзверы.
І выгляд з усіх вокнаў быў аднолькавы. Не звычны ўнутраны панадворак, а ўсё тый жа пакой, з люстэркам на процілеглай ад вакна сцяне.
І вярнуўся Васісуаль ізноў да стала, сеў і гаротна задумаўся. Ён успомніў, як, перш чым апынуцца тут, ён, у палёце, сапхнуўся і размінуўся са сваім адлюстраваннем, і гэта адлюстраванне, выляцеўшы ў вакно, звалілася ўніз і растварылася дзесьці глыбока ў нетрах зямлі. І інтуіцыя падказвала яму, што для таго, каб вярнуцца ў рэальны свет, яму трэба вярнуць сваё адлюстраванне і памяняцца з ім месцамі.
Заплюшчыўшы вочы і ўчапіўшыся пальцамі ў валасы, Васісуаль узіраўся ў цемру за павекамі. Паступова цемра гэта налівалася запаўнялася цёмна-барвовым святлом. І вось ужо здаецца Васісуалю, што носіцца ён маленькай безабароннай кропкай у апраметнай цемры вакол шалёна круцячагася пад ім агністага барвовага шара. Колькі ён так праседзеў у здранцвенні, толькі здрыгануўся ён ад галасоў, якія раптам раздаліся звонку, і адкрыў вочы.
У пакой імкліва ўваходзіла яго былая жонка, Адэлаіда Францаўна са сваім новым мужам, маленькім, лядашчым і бясколерным Арнольдам Палычам Кізя-Калупенка. Пышная прыгажуня Адэлаіда Францаўна глядзелася побач з ім як вялікі прыгожы яркі нуль побач з лядашчай бясколернай адзінкай. І разам яны глядзеліся як лік 01, паколькі нуль імкліва каціўся першым, а за ім тупала бадзёрая, патрапаная адзінка. А следам за імі ўваліліся і старыя знаёмыя чэкісты.
"І на такога слабака яна мяне прамяняла, - тужліва падумаў Васісуаль, - і толькі таму, што гэта, пабітая моллю гліста, ці бачыце, вынаходнік. Вынайшаў чорную ікру з кардона. Вонкава нічым не адрозніш ад сапраўднай. І пах як у сапраўднай. На густ, вядома, кардон кардонам, з водарам газы. Але, для тых, хто не разбіраецца, сыдзе. Тым больш, што і кошт за яе як за кардон…"
І не стрымаўся тут Васісуаль, ірвануўся ў бок тых, што ўвайшлі, каб схапіць за глотку гэтага вынаходніка. І ўпёрся далонямі ў шкло. А з таго моманту, як ён ірвануўся з месца, як тыя, што ўвайшлі, застылі на месцы. Прычым Адэлаіда Францаўна застыла з шырока адкрытым ротам, і можна было пералічыць усе яе зубы, і нават пломбы, і выдатна было відаць здаровае чырвонае горла.
А новы муж яе і вынаходнік кардоннай ікры Арнольд Палыч лісліва зазіраў у гэта горла, як дантыст да багатага кліента. А апошні чэкіст яшчэ і не паспеў цалкам увайсці ў кватэру. Так і застыў у вузкай шчыліне прыадчыненых дзвярэй. Адна нага тут, паднятая ў паветра, а другая яшчэ на лесвічнай пляцоўцы.
І вярнуўся тады Васісуаль на ранейшае месца, і толькі пасля таго, як ён усеўся за стол і, гаротна падпёршы рукамі твар, стаў глядзець на тых, што ўвайшлі, тыя прыйшлі ў рух, і загаварылі.
- Ды мы з ім ужо даўно не бачыліся! - сказала Адэлаіда Францаўна, і бацькоўскіх правоў я яго пазбавіла, зараз сыну нашаму Монціку - бацька будзе Арнольд Палыч.
- Ну, вось што, - сказаў адзін з чэкістаў, - вы тут пажывіце пакуль, а як ён з'явіцца, паспрабуйце пад любой падставай затрымаць яго, і нам паведаміце, як мага хутчэй.
- А як жа, - густым басам буркатала Адэлаіда Францаўна, - абавязкова паведамім. Мы заўсёды былі законапаслухмяныя…
…А Васісуаль заплюшчыў вочы і вушы, каб нічога гэтага ні бачыць, ні чуць.
Калі ўсё змоўкла, Васісуаль адкрыў вочы. Там за шклом было ціха і цёмна. І незразумела было, ёсць там хто-небудзь ці наогул нікога няма.
І пацёк час вельмі дзіўна, як быццам рыўкамі. Гэта Васісуаль вызначаў па тым, як рухаліся па кватэры людзі. То яны рухаліся неяк занадта павольна, то звычайна, то пачыналі мітусіцца, і лапатаць так, што іх гаворка ператваралася ў суцэльную абракадабру. То на тым баку раптам святло пачынала мігацець чорна-белым так хутка, што Васісуаль наогул нічога не мог разгледзець. Час ад часу гэта чорна-белае мігаценне пераходзіла ў роўны шэры каламутны колер. Тады Васісуаль не вытрымліваў і ўставаў. І выгляд за шклом распагоджваўся, і ён выразна бачыў застылыя як на фатаграфіі, постаці. А калі ён садзіўся зваротна, постаці зноў пачыналі рухацца і размаўляць. Чым даўжэй сядзеў нерухома Васісуаль, тым хутчэй рухаліся за шклом постаці, пакуль бачнасць не знікала, пераходзячы ў шэрую смугу.
Аднойчы Васісуаль выявіў, што Адэлаіда Францаўна зусім ужо старая бабулька, і ён яе насілу пазнаў. Кізя-Калупенка знік, як яго і не было, а яго сын Монцік стаў зусім сталым, выцягнуўся, адгадаваў вусы, а побач з ім з'явілася юная і прыгожая дзяўчына. З іх гутарак ён зразумеў, што гэта дзяўчына, Ізабела, жонка яго сына Монціка.
І зноў закруцілася нястрымна шэрае кола часу. У прамежках ён выяўляў змены. Спачатку з'явіўся ў кватэры маляня Ромік. Потым знікла Адэлаіда Францаўна. Потым знік Монцік. І не мог зразумець Васісуаль, як і калі мог знікнуць Монцік, паколькі Ізабела ні з кім не размаўляла і нікому нічога не распавядала. А сядзела адна дома з маленькім Ромікам, вельмі засмучаная….
…І зноў закруцілася шэрае кола часу… У прамежках Васісуаль часам заўважаў, як расце Ромік, і не Ромік ён ужо, а Раман. А Ізабела тым часам павольна старэе.
А потым Раман прывёў у дом дзяўчыну і сказаў Ізабеле:
- Мама, гэта Юлька, Юлія. Дакладней, Джульета. Але яна саромеецца свайго імя, і ўсім уяўляецца Юліяй. Вось і мы так яе клікаць будзем…
Як толькі Васісуаль упершыню ўбачыў Юльку, ён здрыгануўся ад нечаканасці, і сэрца зашчымела ад застарэлага болю. Вочы… Вочы сапраўды такія, як у Адэлаіды Францаўны, якая здрадзіла яму. Велічэзныя вочы, сінія да чарноцця, і глыбокія як космас. Толькі Адэлаіда Францаўна была жанчына мажная, амаль шарападобная, а гэта, Юлька, Юлія, Джульета, тоненькая і далікатная, як нарцыс.
І так невыносна пацягнула Васісуаля ў гэтыя бяздонныя Юлькіны вочы, што ход часу выраўнаваўся, знікла шэрае кола, а таксама чорна-белыя мільганні, і ўсё пайшло як у звычайным часе, вельмі роўна.
І так ён прагна стаў сачыць за Юлькай поглядам, што дзяўчына часам нервова ўздрыгвала, абарачвалася, а потым казала Раману:
- Мне ўвесь час здаецца, што гэты таўстун на карціне за мной назірае.
- Не перажывай, - супакойваў Раман, - бабуля казала, што гэтага нашага дзеда намаляваў невядомы мастак, па таленце роўны самаму Рафаэлю, а можа нават і больш таленавіты. Але не пашанцавала яму па жыцці, ён застаўся невядомым…
І Юлька супакойвалася. Часам, калі дома нікога не было, а Юльцы карцела падзяліцца з кім-небудзь навінамі, яна садзілася перад карцінай, і пачынала распавядаць. І ёй здавалася, што яе слухаюць і разумеюць.
А Васісуаль сапраўды вельмі ўважліва слухаў Юльку. Ён быў рады, што яна з ім размаўляе. Але сам маўчаў.
Ён спрабаваў раней з кім-небудзь загаварыць, але варта было яму адкрыць рот, як рух па той бок шкла заміраў. Усё змаўкалі і спыняліся. І не рухаліся датуль, пакуль Васісуаль не змаўкаў.
І вось зараз ён слухаў Юльку, пра сябе шчасліва ўсміхаўся і маўчаў.
Адзін раз парушылася ціхамірнасць гэтых шчаслівых дзён, калі падчас капітальнага рамонту выпадкова была выяўлена схованка са скарбамі іх продка, купца-мецэната.
І цяжка было глядзець на гэта Васісуалю, паколькі з-за гэтага то скарбу і пачаліся яго непрыемнасці, і зненавідзеў люта ён гэты скарб.
- Паглядзі-ка, - весела казала Юлька Раману, - здаецца, твой продак незадаволены, што мы яго скарб выявілі.
- Хай злуецца, - адказваў Раман, - яму вось ён сапраўды не патрэбен. А нам - у самы раз…
***
- Ведаеш, - неяк паведаміў Раман Юльцы, - Федзьку Касога выпусцілі па амністыі. Так што, будзь асцярожная, не хадзі позна адна.
- Ты сам таксама не хадзі, - сказала Юлька, - бо гэта ж ты яго застукаў, калі ён лез у вакно да Кірылаўны. Ці наўрад ён гэта забыўся…
…У кватэры было ціха і цёмна, Юлька з Раманам моцна спалі, толькі святло месяца ляжала на падлозе няроўнымі бледнымі ромбамі, калі раздаўся дзіўны скрыгат, затым дзверы адчыніліся, і ў пакой ціха пракраўся сярэдніх гадоў тып вельмі гнюснага выгляду. У руцэ ў яго блішчала лязо доўгага нажа.
Нечакана для сябе Васісуаль запусціў у гэтага тыпа кнігай, якая ўвесь час ляжала перад ім. Тоўстай кнігай у дарагой вокладцы з зашпількамі, з надпісам "Мужчына і жанчына" на карэньчыку залатымі літарамі. І гэта кніга, праляцеўшы скрозь шкло, як быццам яго там і не было, стукнула тыпа ў цемя, адскочыла і вярнулася зваротна, і лягла перад Васисуалям на тое месца, дзе заўсёды і ляжала. А гнюсны тып з грукатам зваліўся на падлогу.
Раман з Юлькай прачнуліся. А пакуль яны апраналіся, уключалі святло і са здзіўленнем разглядалі зламаны замок, з гнюсным тыпам сталі адбывацца дзіўныя рэчы. І бачыў гэта адзін Васісуаль. Тып раптам стаў хутка памяншацца, пакуль не ператварыўся ў нованароджанага немаўля. Яго старая адзежа ператварылася ў пялюшкі бледна-блакітнага колеру, а доўгі страшны нож - у звычайную бразготку - тры грукотных шарыка на ручцы. І тут немаўля заплакала.
- Глядзі-ка, - сказаў Раман, - хтосьці ўзламаў дзверы, каб падкінуць нам немаўля.
- І што мы з ім будзем рабіць? - спытала Юлька, - пакінем сабе ці здамо ў дзіцячы дом.
- Трэба параіцца з Андрэем, - сказаў Раман, - ён добры псіхолаг. Як скажа, так і зробім…
Невялікі адступ
…Раздаўся тэлефонны званок. Здымаю трубку:
- Валя?
- Так, - адказваю, - здрасьце...
- Ой, прабачце, - і кароткія гудкі.
Праз пару секунд ізноў:
- Валянціна?
- Хто гэта? - пытаю
- Гэта Юля...
- ?...
- Ой, прабачце, - сказала Юля, і зноў кароткія гудкі...
Ну, вось, падумала я, Юля мне ўжо тэлефануе, з аповяду проста...
ЧАСТКА ЧАЦЬВЁРТАЯ
…Маляня ляжала ў дзіцячым ложку і плакала. Гэты ложак Раман напярэдадні выцягнуў з каморы і паставіў у сцяны побач з вакном так, каб сонечнае святло не замінала маляню.
Маляня дома было адно. Юлька пабегла ў краму за дзіцячым сілкаваннем і, наогул, за прадуктамі, а Раман быў на працы, у сваёй суперсакрэтнай скрыні.
Плакала маляня неяк зло, раздражнёна, і з выгляду было крыху гнюсным. Лысая галоўка пакрыта шэрым лішаем і дробнымі шэрымі жмуткамі валасоў. Правае вока было жоўтым і злым. Левае было некалькі скошана да пераносся і з бяльмом. А ўсё цельца было пакрыта незразумелымі плямамі і шнарамі.
А Юлька як быццам зусім усяго гэтага не заўважала:
- Паглядзі, якое мілае маляня, - казала яна Раману.
- Гнюснае яно нейкае, - павагаўшыся трохі, адказваў Раман, - гідкае…
- Усе маляняты ў гэтым узросце гідкія, - весела казала Юлька, - падрасце, папрыгажэе…
…І зараз маляня раздражнёна плакала ў сваім ложку, спрабуючы пры гэтым засунуць сабе ў рот вялікі палец правай ножкі, ухапіўшыся за яе абедзвюма ручкамі.
Васісуаль машынальна сунуў руку ў кішэнь халата. Не мог ён спакойна бачыць дзяцей, якія плачуць. Нават калі гэта былы крымінальнік, усё адно зараз ён усяго толькі маленькае і безабароннае немаўля.
У кішэні нічога не было, што магло б суцешыць груднога немаўля. Ды і як ён змог бы перадаць яму, нават калі б там штосьці апынулася?
Было ў кішэні толькі маленькае люстэрка, пра якое Васісуаль зусім забыўся. Люстэрка па абадку было ўпрыгожана сапраўднымі сапфірамі. А на заднім баку ў цэнтры знаходзіўся вялікі месяцовы камень. Гэта люстэрка Васісуаль збіраўся падарыць Адэлаідзе Францаўне, але не паспеў. І яно засталося ляжаць у кішэні.
Васісуаль дастаў з кішэні люстэрка і, злавіўшы ім сонечны прамень, накіраваў зайчыка на маляня. Маляня замоўкла і стала лавіць сонечнага зайчыка. Але тым часам адчыніліся дзверы, і ўвайшоў Раман. Васісуаль хуценька схаваў люстэрка пад стол, а маляня зноў заплакала.
- Зараз, зараз, радасць мая, - прамармытаў Раман, выкладваючы на стол некалькі скруткаў, пакетаў і маленькага шэрага паласатага кацяняці, худога і бруднага. З аднаго скрутка ён дастаў мініяцюрную кампутарную мыш, пад празрыстым корпусам якой плавалі ў вадкасці бліскучыя залатыя рыбкі. Прывязаўшы да канца кабеля канец шпагата, зматанага ў клубок, Раман залез на стол, і адмераўшы патрэбную даўжыню, каб мышка знаходзілася сантыметраў у трыццаці ад падлогі, прывязаў шпагат да крука, на якім вісела люстра. Затым, саскочыўшы на падлогу, ён перасадзіў кацяня са стала ў цёплы квадрат святла на дыване, і злёгку разгайдаў перад ім мыш у паветры. Рыбкі пад празрыстым корпусам мышы заіскрыліся, засноўдалі, а кацяня, сеўшы на хвост, прагна сачыла зялёнымі вачыма, загарэўшыміся фарамі, за мышкай, якая лётала перад імя як маятнік.
Маляня заціхла, павярнулася ў ложку і таксама стала сачыць і за лятучай мышкай, і за палюючым за ёй кацянём.
А Раман распакаваў астатнія скруткі, у якіх знаходзіліся трубы, лінзы, шарніры, шрубы, шрубкі… І паглыбіўся ў гэту кучу дэталяў, стаў іх збіраць, перакладаць, сашрубоўваць з іх штосьці…
…Васісуаль, паціху, каб нікога не патрывожыць, і не парушыць ход часу, накіраваў сонечнага зайчыка ў пакой. І сонечны зайчык, радасна прабегшы па дэталях і шклінах, раскладзеных на стале, заіскрыўся ў іх мноствам яркіх радасных вясёлак. Такіх яркіх, што Раман на секунду зажмурыўся. Рука Васісуаля пры гэтым тарганулася, а зайчык тузануўся, і, прабегшы па твары і валасам Рамана, з-за чаго тыя заіскрыліся мноствам залатых кропак, перабраўся на маляня.
І як толькі сонечны зайчык крануў яго, пакрыў усяго ад верхавіны да пятак, як залаты арэол, як душ з радаснага сонечнага святла, шэры лішаісты налёт на галоўцы маляняці са жмутамі шэрых валасоў растаў. А замест яго галоўка стала пакрывацца залацістымі павойнымі валасамі, пухнатымі і мяккімі з выгляду. Бяльмо і касавокасць з правага вока знікла, і абодва вока засінелі яркай нябеснай сінню. Зніклі ўсе плямы і шнары, і скура стала такая, якая і павінна быць у груднога немаўля.
Здзіўлены вынікам, Васісуаль перавёў зайчыка на кацяня. Шэрая цьмяная шэрстка кацяняці распушылася, і атрымаўся ён не шэрым і брудным, а яркім жоўтым, з чорнымі палосамі. Сапраўднае тыграня. І весела заскакала кацяня, падскокваючы і спрабуючы дастаць лапкай мыш. А маляня, стоячы ў ложку, і ўхапіўшыся ручкамі за агароджу, з цікавасцю назіраў за ім.
Васісуаль прыбраў люстэрка. Прычым на зваротным шляху яно зноў сонечным зайчыкам прабеглася па лінзах, трубах, а таксама па валасах Рамана. А Раман схапіўся за галаву і выклікнуў.
- Гэта трэба ж! Як я адразу не дадумаўся! Гэта ж усё так проста!... - і тут жа прыняўся расшрубоўваць усё сабранае і збіраць па-новаму…
Не паспеў Васісуаль схаваць люстэрка, як вярнулася Юлька…
…Васісуаль стомлена заплюшчыў вочы. І зноў, як заўсёды здаралася, калі ён спрабаваў заснуць, з шалённай хуткасцю закруціўся ў яго за заплюшчанымі павекамі велічэзны агністы шар. І ён сам, жаласнай бездапаможнай кропкай носіцца і носіцца вакол яго, як спадарожнік. І роспач, і стомленасць ад гэтага бешенного палёту, і жаданне адарвацца, сысці з гэтай арбіты, вярнуцца ў звыклы свет…
… - Вось найновы тэхнічны трансфарматар, - пры гэтых словах Васісуаль здрыгануўся і адкрыў вочы.
Першае, што ён убачыў, маленькага шэрага паласатага кацяняці, худога і бруднага, які спалохана прыціскаўся да нагі Рамана. А Раман усталёўваў на падваконніку прыбор, які чымсьці нагадваў мікраскоп і невялікую подзорную трубу адначасова.
- Я сам яго сабраў, карыстаючыся зверхзасакрэчанай інфармацыяй нашай скрыні, і ніхто пра гэта не ведае. Ты першая. Варта яго навесці на машыну, і…
- Раман, - перапыніла яго Юлька, - вунь, Пецька Галінешчук з суседняга двара спаліў дзевяць машын. І зараз ён дзе? І ў чым толькі яго зараз не вінавацяць! І злодзей, і рабаўнік. А ён толькі ад адчаю, што з-за гэтых машын хадзіць стала немагчыма. І дыхаць няма чым. Ніводнага дрэва ў двары. Таполі ўсё высеклі, таму што ў цешчы дэпутата - астма. А двор забетанавалі. Ні зеляні, ні дзіцячай пляцоўкі. Адны машыны - шэрагамі на ўвесь двор і выхлапныя газы.
- Нічога, - сказаў Раман, - я не Пецька. Я ціха, культурна. Трэба толькі навесці прыбор на машыну, паглядзець у акуляр, і…
- Давай, я, - перапыніла яго Юлька, - Я жанчына, з мяне маленькі попыт, калі што…
Юлька прытулілася да акуляра і стала перасоўваць трубу ад адной машыны да другой.
- Вось, лайно, - з прыкрасцю сказала яна, - нічога не атрымліваецца…
І ў гэты момант усе машыны ператварыліся ў велічэзныя кучы свежага дымлівага гною. І з некалькіх куч вылезлі, чартыхаючыся і атрасаючыся, некалькі грамадзян. У адным з грамадзян Раман пазнаў дэпутата. Прыехаў, відаць, наведаць цешчу. Яго белы гарнітур быў пакрыты карычнева-жоўтымі плямамі. А з белага капялюша кроплямі сцякаў густы тоўсты гной.
- Значыць, і яго раскошны чорны з золатам лімузін таксама.. - задуменна прамармытаў Раман, - Ну, што ж, тым лепш…
А Юлька стала перакладаць трубу ад адной кучы гною да іншай і мармытаць:
- Дуб, арэлі, пясочніца, горка…
Але нічога не адбывалася.
- Ён толькі тэхніку трансфарміруе, з гноем ён нічога зрабіць не зможа. Давай, лепш кацяняці пойдзем купаць і карміць. Ды і маляня таксама галодны… І не толькі маляня…
Як толькі яны выйшлі з пакоя, Васісуаль дастаў з кішэні люстэрка, злавіў сонечны прамень і накіраваў яго ў акуляр трансфарматара, які ўсё яшчэ стаяў на падваконніку, думаючы пра сябе: "Дубы, кветнікі, дзіцячая пляцоўка, пясочніца, арэлі, горкі, крыніца, басейн…"
І спрацавала. Як грыбы пасля дажджу вырваліся з зямлі дванаццаць дубоў, роўным кругам апяразваючы двор. Раскіданы ад іх імклівага росту ў розныя бакі гной раставаў, ператвараўся ў глебу, пакрываўся яркай зялёнай травой.
А за дубамі віднелася дзіцячая пляцоўка, з пясочніцай, арэлямі і горкамі. А па перыметры, ля дамоў, застракацелі рознымі кветкамі кветнікі. У каранёў аднаго з дубоў забіла крыніца. І вада яго па акуратным жолабе пацякла ў прыгожы круглы басейн.
А тэхнічны трансфарматар, не вытрымаўшы, напэўна, такой нагрузкі, рассыпаўся раптам дзясяткам яркіх, рознакаляровых шарыкаў…
…Васісуаль заплюшчыў вочы. І зноў шалёна закруціўся барвовы шар. І бачыць ён сябе з боку, маленькага, бездапаможнага, які нясецца ў шалёным струмені па арбіце…
"Вярніся… вярніся…" - уяўна загадаў ён сабе. І той, маленькі Васісуаль, здрыгануўся, і як быццам злёгку замарудзіў свой імклівы палёт па крузе, а барвовы шар стаў павольна аддаляцца і памяншацца…
…-У мяне рэўматызм, - нечы бразготкі старэчы голас вывеў Васісуаля са стану трансу.
У двары поруч дубоў хадзіў дэпутат у вычышчаным, з амаль незаўважнымі жоўтымі плямамі, белым гарнітуры, без капялюша, з нататнікам і ручкай у руках. Задуменна глядзеў на дубы і мармытаў штосьці пра кубаметры, і ці хопіць гэтых кубаметраў на новенькі белы лімузін.
А вакол яго мітусіўся маленькі, кволенькі старэча, і, папраўляючы ўстаўную сківіцу, бразгатаў:
- У мяне рэўматызм! А з-за гэтых дубоў у кватэры цёмна і волка!
- Твае ж вокны выходзяць на іншы бок, - задуменна казаў дэпутат, - А іншыя жыхары не жаляцца, наадварот, замінаюць нам, пярэчаць, не жадаюць, каб мы дубы гэтыя спілавалі…
Хутка прыехалі і пільшчыкі. У двор яны заехаць не змаглі: дубы заміналі. Таму, пакінулі машыну за межамі двара. .
- Ну, гаспадар, - сказаў галоўны пільшчык, - за такія дубы нам паложана па пяцёрцы на брата…
- Пяцёрцы чаго? - спытаў дэпутат, - даляраў?
-Якіх даляраў? Ты, што, смяешся, гаспадар? Тысяч даляраў.
- Атрымаеце, - паабяцаў дэпутат, - у крайнім выпадку, павялічым падаткі ў сувязі з экалагічнай праблемай…
…Загудзелі на ўсю моц пілы. І тут жа змоўклі.
- Гаспадар! - раздаўся голас галоўнага пільшчыка, - не бяруць нашы пілы дрэва! Ніводнай драпіны.
- Плачу па дзясятцы на брата! - загарлапаніў дэпутат, - Толькі, працуйце, працуйце!
Пілы зараўлі з новай сілай і рассыпаліся на мноства паветраных шарыкаў. І гэтыя шарыкі дружна ўзляцелі ўгару і замігацелі сярод галін дуба як радасныя матылькі.
- Ну, гаспадар, - сказаў галоўны пільшчык, - сабе даражэй… А ты нам яшчэ за пілы вінен…
У гэты момант у двары з'явіўся яшчэ адзін дзядок у суправаджэнні зграйкі моладзі…
- Як вам не сорамна! - закрычаў ён высокім пеўневым голасам, - гэтыя дрэвы пад абаронай дзяржавы! Іх нельга пілаваць!...
Пільшчыкі са сваімі піламі тут жа прыбраліся з двара. А дэпутат замармытаў:
- А я і не ведаў… І жыхары жаляцца…
…Васісуаль ізноў заплюшчыў вочы. І зноў - шалёна закруціўся шар…
"Вярніся… вярніся…" - ізноў уяўна загадаў ён сабе.
І шар стаў аддаляцца, аддаляцца, пакуль не ператварыўся ў ледзь прыкметную кропку. Потым знікла і кропка. І за павекамі запанавала абсалютная цемра.
Васісуаль сядзеў з заплюшчанымі вачама, таму і не бачыў, што люстэрка стала каламутным, шэрага роўнага колеру.
Потым ён адчуў моцны штуршок знізу, узляцеў ўверх і паплыў кудысьці. І адкрыў вочы. У галаве шумела, а ўсё вакол здавалася прывідна-імглістым. А ён сам плыў у бок люстэрка. А адтуль, насустрач яму, плыло яго адлюстраванне. І на грані яны сустрэліся, прайшлі адно скрозь другога і размінуліся. І зноў, як і ў першы раз, нічога не адчуў Васісуаль, толькі лёгкія дрыжыкі прабеглі па ўсім целе.
І праляцеў ён так праз увесь пакой, перавярнуўся ў паветры і з грукатам апусціўся ў крэсла за столікам. Потым паглядзеў у люстэрка і ўбачыў там сябе, які сядзіць за столікам у недарэчнай паставе. Памахаў сабе рукой, і адлюстраванне памахала яму сінхронна ў адказ. Усяго толькі адлюстраванне.
Потым Васісуаль успомніў і спалохана агледзеўся: ці не абудзіў ён маляняці і Рамана з Юлькай?
Нікога ў пакоі не было. І не было дзіцячага ложку.
А ў дзверы стукалі. І ад гэтых апантаных удараў дзверы скалыналіся і ў любы момант магла сарвацца з завес.
Але Васісуаль ужо не баяўся тых, за дзвярыма. Ён ведаў, што яму трэба было рабіць. Адкуль гэтыя веды прыйшлі, ён не ведаў.
І ён спакойна падышоў да люстэрка і націснуў на яго правы верхні кут, злёгку пацягнуўшы ўніз. А потым адпусціў. І люстэрка стала бясшумна паварочвацца вакол сваёй восі, адкрываючы патаемны ход. І ступіў туды Васісуаль, асвятляючы сабе дарогу кішэнным ліхтарыкам, упрыгожаным сапфірамі вакол лямпачкі, і вялікім месяцовым каменем на канцы ручкі. А люстэрка, працягваючы круціцца, павярнулася ў пакой заднім бокам, зачыніўшы ход. І была на заднім баку люстэрка карціна, напісаная дзіўна яркімі фарбамі. І быў намаляваны на той карціне Васісуаль, які сядзіць за сталом. І ляжала перад ім старадаўняя кніга з зашпількамі, на карэньчыку якой залатымі літарамі было напісана: "Мужчына і жанчына".
І ў гэты момант дзверы не вытрымалі і адкрыліся. І ўварваліся ў пакой пяцёра чэкістаў, шчэрачы зубы ў лютым рове і размахваючы пісталетамі…
…Падземны ход вывеў Васісуаля на сялібу, далёка за горадам. І ён не адразу пазнаў яго. А калі пазнаў, то адразу зразумеў, што ён павінен зрабіць. Ён павінен увайсці і сказаць: "Выкладвай! Прычым, усё! Без утойвання!..."
Гэта сяліба прыналежала калісьці яго дзеду, мецэнату. Зараз, пасля таго, як яго канфіскавалі, жыў тут вынаходнік кардоннай ікры, самавук, Арнольд Палыч Кізя-Калупенка.
…Арнольд Палыч размешваў штосьці вялікай драўлянай лыжкай у медным тазе, які стаў на зэдліку. Зялёная калатуша пад яго рукой пыхкала, і булькала, і тлуста льснілася.
Васісуаль увайшоў хутка і, схапіўшы вынаходніка дзвюма рукамі за горла, прагыркаў:
- Выкладвай! Прычым, усё! Без утойвання!...
Горла вынаходніка было халоднае, мокрае і калюча-ліпкае, так што Васісуалю стала гідка, і ён тут жа адпусціў вынаходніка.
Арнольд Палыч пляснуўся на падлогу побач з зэдлікам.
-Зараз, зараз, - мармытаў ён
- Ну, - грозна навіс над ім Васісуаль.
Тады вынаходнік ускочыў і хуценька шмыгнуў у каморку. Неўзабаве ён вярнуўся адтуль пыхкаючы і валакучы перад сабой два цяжкіх сакваяжа.
- Тут усё, - мармытаў ён, - і золата, і каштоўнасці, і валюта, што пакінуў ваш дзядуля майму бацьку на захоўванне перад сваім раптоўным сконам. А хто ад багацця адмаўляецца? І сведак не было… А тут і пераварот наляцеў…
Васісуаль грэбліва выцер свае ліпкія рукі шэрым ручніком, які вісеў на сцяне. А потым, на ўсякі выпадак, выцер і ручкі сакваяжаў. Яны таксама апынуліся ліпкімі.
- А што гэты ты гатуеш? - кіўнуў Васісуаль у бок тазіка з зялёнай масай, якая варушылася.
- А, гэта? - радасна ажывіўся вынаходнік, - Я яшчэ не прыдумаў канчаткова. Але гэта будзе штосьці вельмі таннае і пажыўнае, на аснове балотнай ціны і жабінай ікры.
- А можна паспрабаваць? - спытаў Васісуаль.
- Вядома, - адказаў вынаходнік, які зноў сядзеў на падлозе, недалёка ад тазіка. Ногі яго не трымалі чамусьці. І глядзеў ён на Васісуаля з узбуджана-радасным нецярпеннем: калі ж ён нарэшце адсярбне таннай пажыўнай сумесі.
А Васісуаль паставіў сакваяжы на стол, падкасаў рукавы і, узяўшы тазік у абедзве рукі, павольна і з асалодай выліў яго змесціва на галаву вынаходніку.
Вынаходнік ускочыў, і пацякла па ім, ахінаючы яго цалкам зялёная тлустая маса.
Потым Васісуаль узяў сакваяжы ў абедзве рукі і выйшаў з хаты, не аглядаючыся на Арнольда Палыча, які гарлапаніў на ўсю моц.
І не бачыў, што потым адбылося.
А на гэта цікава было паглядзець.
Зялёная жыжка цалкам абвалакла вынаходніка, які ўскочыў з падлогі. І сцякала з яго на падлогу буйнымі тлустымі кроплямі. І кроплі на падлозе шыпелі і выпараліся бясследна.
І пабег вынаходнік каметай да бочкі з дажджавой вадой, у двор, і ляцеў за ім доўгі зялёны хвост, прыскаючы ўва ўсе бакі. А там паліваў ён і паліваў сябе з коўшыка, пакуль не змыў усю зялёную слізь. І зялёная слізь з яго змылася разам з адзежай.
І пабег ён зваротна ў хату, дрыжучы ад холаду.
А ў хаце выявілася, што скура ў яго пасля зялёнай маскі стала чорнай, бліскучай з фіялетавым адлівам.
І завыў тады вынаходнік.
Але гэта было яшчэ не ўсё.
Праз пяць хвілін скура яго стала навобмацак шурпата-калючай, а потым паперла-палезла з яе густая чорная поўсць.
І завыў ад гэтага вынаходнік яшчэ гучней, і пазбавіўся гаворкі…
Не бачыў усяго гэтага Васісуаль. А калі б бачыў, можа, пашкадаваў бы вынаходніка. А так не было ў яго сэрцы ніякага жалю. Да таго ж, забыўся ён спрэс пра існаванне Арнольда Палыча, калі падыходзіў да сваёй кватэры з двума цяжкімі сакваяжамі ў руках.
…Калі Васісуаль увайшоў у сваю кватэру, разгубленыя чэкісты ўсё яшчэ тапталіся ля карціны, перакідаючыся рэплікамі.
- Дык гэта ўсяго толькі карціна...
- І бачыце, як выдатна намалявана: як жывы гэты гнюс там сядзіць...
- А фарбы якія, у нас такіх і няма, за мяжой, відаць, даставаў, падлюга...
- І мастакі нашы цяперашнія так маляваць не ўмеюць... Замежнік, напэўна, маляваў...
- А самога дома няма. Збег. Папярэдзіў яго, відаць, хтосьці…
- Трэба ля дзвярэй паставіць варту: а, раптам, вернецца…
З грукатам паставіў Васісуаль абодва сакваяжа на стол. І тут чэкісты разам абярнуліся.
- Вам, здаецца, гэта трэба, - сказаў Васісуаль, - ну, так забірайце і правальвайце адгэтуль, ды хутчэй.
- Я табе правалю, я табе правалю, - зласліва прашыпеў прыгажун Міша, наставіўшы на Васісуаля пісталет, - а ну, жыва, да сценкі, гніда антылегентная. Прэч да той, дзе малюнак. І не варушыся!..
Васісуаль і зараз ведаў, што яму трэба рабіць далей і зусім не баяўся. Прыхінуўшыся спіной да карціны, ён правай рукой намацаў у сцяне пяць ледзь прыкметных увагнутасцяў. Але націскаць пакуль не стаў: рана.
Міша раскрыў абодва сакваяжа. Такога багацця чэкістам бачыць яшчэ не даводзілася, і вочы іх сквапна разгарэліся, і не маглі яны адарваць сваіх поглядаў ад цьмяна мігатлівага золата і пераліўных каштоўных камянёў.
Зверху ў адным з сакваяжаў ляжаў рэвальвер. І Міша вокамгненна выхапіў яго і таксама вокамгненна застрэліў усіх чацвярых сваіх таварышаў. Яны і падумаць нічога не паспелі, як зваліліся на падлогу мёртвымі.
А Міша, старанна працёршы рэвальвер абрусам, і адкінуўшы яго ў бок, сказаў Васісуалю:
- Гэты ты іх застрэліў, аказаўшы супраціў пры арышце. А цяпер я цябе застрэлю, пры спробе да ўцёкаў. А золата мы не знайшлі. Навошта краіне трэба золата? Абыйдзецца. Мне яно патрэбней…
- А ну, стаяць, - раўнуў ён на Васісуаля, і стаў цаляць. - Роўна стаяць, маці тваю, так…
Але заскакалі-замільгалі ў яго раптам перад вачыма сонечныя зайчыкі адлюстраванага ад карціны святла люстры.
У гэты момант рука Васісуаля тузанулася і ўсе пяць пальцаў націснулі на пяць увагнутасцяў у сцяне. Але Васісуаль тут жа прыбраў руку: нельга было адкрываць Мішу гэту таямніцу. Але націск усё ж спрацаваў, і паверхня карціны стала свяціцца, і гэта святло ўзмацнялася датуль, пакуль карціна не ператварылася ў люстэрка.
І раздвоіўся Васісуаль у вачах Мішы. Потым іх стала тры, чатыры, пяць… Вось ужо цэлая галерэя Васісуаляў выстраілася ў шэраг, зарабаціла, застракаціла і закруцілася перад вачыма.
І завагалася ў Мішы рука, і стрэліў ён наўздагад. І дагадзіла куля ў люстэрка, і ўвайшла ў яго, і выйшла з люстэрка адлюстраванне кулі і паразіла прыгажуна Мишу ў лоб.
І зваліўся Міша побач з застрэленымі сваімі таварышамі. І ляжалі яны як пяць герояў, загінулых смерцю адважных на поле бою…
Узрушаны ўсім гэтым, Васісуаль, мармычучы:
- Не, гэтаму тут заставацца нельга, - падышоў да стала, зачыніў абодва сакваяжа і ўзяў іх у адну руку.
Падыдучы да сцяны ён пяццю пальцамі націснуў на ўвагнутасці. Карціна ад'ехала ў бок, адкрыўшы яшчэ адзін патаемны ход.
І Васісуаль, дастаўшы з кішэні свой каштоўны ліхтарык, стаў туды спускацца. І зачыніўся за ім ход. А там, за карцінай, Васісуаль, паставіў у нішу абодва сакваяжа. І, спусціўшыся яшчэ на некалькі прыступак, націснуў вялікую чырвоную кнопку на сцяне, пасля чаго апусцілася зверху цяжкая каменная пліта.
І Васісуаль пайшоў наперад, асвятляючы сабе шлях ліхтарыкам. Ён ведаў, што гэты ход прывядзе яго на сялібу, закінутую сярод лясоў і балот, і чакае яго на сялібе прыгажуня Марта, вельмі падобная на Юлію. Якую Юлю? Васісуаль ужо забыўся, якую Юлію. Ён толькі ведаў: Марта, яго Марта, якую ён усё жыццё марыў знайсці, вельмі падобная на Юлію…
…А ў пакоі тым часам было ціха і цёмна. Але вось злева, у акне здаўся краёчак месяца. І месяц, павольна праплываючы ў вакне, асвятліў ляжалых на падлозе чэкістаў і лужыны крыві. І лужыны крыві ў месяцовым святле сталі раптам клубіцца, святлець, пакуль зусім не зніклі. І чэкісты застагналі, заварушыліся і ўсталі. І ўсе разам, як самнамбулы з закрытымі вачыма, падышлі да карціны. І толькі ля карціны ўсё разам адкрылі вочы. І тым часам загарэлася верхняе святло. Напэўна, была аварыя на электрастанцыі, вось, святло часова і знікла.
І тут яны разам загаварылі:
- Дык гэта ўсяго толькі карціна...
- І бачыце, як выдатна намалявана: як жывы гэты гнюс там сядзіць...
- А фарбы якія, у нас такіх і няма, за мяжой, відаць, даставаў, падлюга...
- І мастакі нашы цяперашнія так маляваць не ўмеюць... Замежнік, напэўна, маляваў...
- А самога дома няма. Збег. Папярэдзіў яго, відаць, хтосьці…
- Трэба ля дзвярэй паставіць варту: а, раптам, вернецца…
…І ўсё вярнулася на кругі свае…
Толькі вынаходнік Арнольд Палыч Кізя-Калупенка знік у невядомым кірунку.
І, кажуць, у заапарку з'явілася новая малпа невядомай пароды, вельмі падобная на чалавека, з густой чорнай скачанай поўсцю.
Навукоўцы доўга з ёй важдаліся. Разумнай апынулася малпа. Усё разумела злёту. Толькі размаўляць не ўмела.
І навукоўцы выказалі здагадку, што менавіта ад гэтай малпы і адбыўся чалавек…
КАНЕЦ
Версия на русском языке: http://www.proza.ru/2014/07/22/1389